اکسیژن درمانی با اکسیژن ساز
اکسیژن درمانی یکی از روش های موثر برای کمک به بیماران تنفسی است که بدن آنها قادر به جذب میزان کافی اکسیژن از هوا نیست. دستگاه اکسیژن ساز با فشرده سازی هوا و جداسازی اکسیژن خالص، این گاز حیاتی را به بیمار می رساند. این روش درمانی معمولا برای بیماران مبتلا به بیماری های ریوی، نارسایی قلبی، آسم شدید یا کووید مزمن تجویز می شود. اکسیژن سازها می توانند به صورت خانگی یا بیمارستانی مورد استفاده قرار گیرند و تنفس بیمار را به طور چشمگیری بهبود دهند. استفاده منظم از این دستگاه باعث افزایش انرژی، بهبود کیفیت خواب و جلوگیری از افت اکسیژن خون می شود. با این حال، مصرف اکسیژن باید حتما تحت نظر پزشک انجام شود تا از خطرات احتمالی مانند وابستگی بیش از حد یا آسیب به ریه جلوگیری گردد.
چه افرادی به دستگاه اکسیژن ساز نیاز دارند؟
دستگاه اکسیژن ساز معمولا برای افرادی تجویز می شود که سطح اکسیژن خونشان پایین تر از حد طبیعی است. بیماران مبتلا به بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD)، فیبروز ریوی، آسم شدید، نارسایی قلبی و افرادی که دچار مشکلات تنفسی پس از عمل جراحی یا ابتلا به کرونا شده اند، بیشترین نیاز را به این دستگاه دارند. همچنین سالمندان و افراد سیگاری که دچار تنگی نفس مزمن هستند نیز می توانند از اکسیژن تراپی بهره مند شوند. اکسیژن کافی به سلول های بدن کمک می کند تا عملکرد بهتری داشته باشند و از خستگی، گیجی و درد قفسه سینه جلوگیری شود. تشخیص نیاز به اکسیژن ساز باید بر اساس ارزیابی پزشکی و نتایج آزمایش گازهای خون انجام گیرد تا از استفاده غیر ضروری جلوگیری شود.
دستگاه اکسیژن ساز برای چه کسانی مناسب نیست؟
دستگاه اکسیژن ساز برای همه افراد مناسب نیست. افرادی که سطح اکسیژن خون طبیعی دارند یا مشکلات تنفسی خفیف دارند، نیازی به استفاده از این دستگاه ندارند. همچنین بیماران با مشکلات خاص عصبی یا مغزی که توان کنترل تنفس را ندارند، ممکن است در اثر مصرف بیش از حد اکسیژن دچار مسمومیت اکسیژنی شوند. در افراد مبتلا به بیماری های خاص مانند محبوس بودن دی اکسید کربن، تزریق بیش از اندازه اکسیژن می تواند منجر به تشدید علائم شود. به همین دلیل تنظیم میزان جریان اکسیژن باید همیشه تحت نظر پزشک انجام شود. استفاده خودسرانه از اکسیژن ساز ممکن است تعادل گازهای خون را بر هم زده و خطرناک باشد.
عوارض استفاده از دستگاه اکسیژن ساز
استفاده و اجاره دستگاه اکسیژن ساز اگرچه برای بسیاری از بیماران تنفسی حیاتی و ضروری است، اما در صورت استفاده نادرست یا بدون نظارت پزشک می تواند باعث بروز عوارض خفیف تا جدی شود. اکسیژن مانند دارو باید در مقدار مناسب مصرف شود، زیرا کمبود یا مصرف بیش از حد آن هر دو برای بدن خطرناک هستند. در ادامه با مهمترین عوارض و مضرات دستگاه اکسیژن ساز آشنا می شوید.
خشکی و تحریک مجاری تنفسی
یکی از شایع ترین عوارض استفاده مداوم از دستگاه اکسیژن ساز، خشکی بینی و گلو است. اکسیژن خالص که از دستگاه خارج می شود، رطوبت ندارد و در صورت عدم استفاده از مرطوب کننده یا بخور همراه، باعث خشکی بافت های بینی و گلو می شود. این خشکی در طولانی مدت ممکن است منجر به خونریزی خفیف بینی، سرفه مکرر یا احساس سوزش در مجاری تنفسی شود. استفاده از مرطوب کننده اکسیژن و شستشوی بینی با سرم نمکی می تواند تا حد زیادی این مشکل را برطرف کند.
مسمومیت اکسیژنی (Hyperoxia)
تنفس بیش از حد اکسیژن می تواند موجب افزایش غیر طبیعی غلظت اکسیژن در خون شود که به آن مسمومیت اکسیژنی گفته می شود. این حالت زمانی اتفاق می افتد که بیمار بیش از میزان تجویز شده از اکسیژن استفاده کند. علائم آن شامل سردرد، گیجی، احساس خواب آلودگی، تهوع و در موارد شدید، آسیب به بافت ریه ها و کاهش سطح هوشیاری است. این عارضه به ویژه در بیماران مبتلا به بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD) بسیار خطرناک است، زیرا در این افراد اکسیژن زیاد می تواند باعث احتباس دی اکسید کربن و تنگی نفس شود.
خطر آتش سوزی و ایمنی محیط
اکسیژن به خودی خود قابل اشتعال نیست، اما باعث افزایش سرعت سوختن مواد دیگر می شود. استفاده از دستگاه اکسیژن ساز در نزدیکی شعله، سیگار یا اجاق گاز می تواند خطر آتش سوزی را به شدت افزایش دهد. بنابراین استفاده از دستگاه باید در محیطی ایمن، دور از منابع حرارتی و با تهویه مناسب انجام شود. نگهداری سیلندرهای اکسیژن در دمای بالا یا مکان های مرطوب نیز می تواند خطرناک باشد. رعایت نکات ایمنی از الزامات اکسیژن درمانی خانگی است.
عفونت های تنفسی به دلیل آلودگی دستگاه
اگر فیلتر یا لوله های دستگاه اکسیژن ساز بهصورت منظم تمیز و ضدعفونی نشوند، محیطی مناسب برای رشد باکتری ها و قارچ ها ایجاد می کنند. تنفس هوای آلوده از این طریق می تواند باعث بروز عفونت های ریوی یا سینوسی شود، به ویژه در بیماران با سیستم ایمنی ضعیف که برای پیشگیری از این مشکل، باید دستگاه و تجهیزات جانبی طبق دستورالعمل سازنده شستشو و تعویض شوند. توصیه می شود هر چند روز یک بار فیلتر هوا و مرطوب کننده بررسی و در صورت آلودگی تعویض گردد.
وابستگی به اکسیژن
در برخی بیماران، استفاده طولانی مدت از اکسیژن ساز ممکن است باعث وابستگی فیزیولوژیکی یا روانی شود. یعنی فرد احساس می کند بدون دستگاه قادر به نفس کشیدن نیست، حتی اگر سطح اکسیژن خون طبیعی شده باشد. این وضعیت معمولا در بیمارانی رخ می دهد که بدون تجویز پزشک، از دستگاه به صورت مداوم استفاده کرده اند. برای جلوگیری از وابستگی، باید اکسیژن درمانی طبق برنامه تنظیم شده پزشک انجام شود و به تدریج مدت استفاده کاهش یابد.
آسیب به ریه در مصرف طولانی مدت
در برخی شرایط، تنفس مداوم اکسیژن با غلظت بالا ممکن است باعث التهاب و تخریب بافت ریه ها شود. این عارضه به ویژه در افرادی که دچار مشکلات زمینه ای ریوی هستند، اهمیت زیادی دارد. مصرف مداوم اکسیژن با غلظت بیش از ۶۰٪ می تواند به آلوئول های ریه آسیب زده و در نهایت موجب کاهش انعطاف پذیری بافت ریه شود. پزشکان معمولا برای پیشگیری از این خطر، میزان اکسیژن تجویزی را با دقت تنظیم می کنند تا از عوارض بلند مدت جلوگیری شود.
علائم خفیف و گذرا پس از مصرف
برخی بیماران ممکن است پس از شروع اکسیژن درمانی دچار علائمی مانند احساس گرما، سوزش خفیف در بینی، خشکی لب ها یا گلودرد موقت شوند. این علائم معمولا خفیف و موقتی هستند و با تنظیم جریان اکسیژن و افزایش رطوبت هوا به راحتی برطرف می شوند. در صورت تداوم یا تشدید علائم، لازم است بیمار با پزشک خود مشورت کند.
مدت زمان استفاده از دستگاه اکسیژن ساز
مدت زمان استفاده از دستگاه اکسیژن ساز به نوع بیماری، شدت کمبود اکسیژن و نظر پزشک بستگی دارد. برخی بیماران تنها چند ساعت در روز به اکسیژن نیاز دارند، در حالی که دیگران باید به صورت مداوم و ۲۴ ساعته از آن استفاده کنند. در موارد مزمن مانند COPD یا فیبروز ریوی، استفاده طولانی مدت از اکسیژن ساز به بهبود کیفیت زندگی کمک می کند. اما در شرایط حاد مانند عفونت های تنفسی یا پس از جراحی، ممکن است تنها برای دوره ای کوتاه تجویز شود. پزشک با انجام آزمایش هایی مانند اندازه گیری اشباع اکسیژن خون (SpO2) میزان دقیق مصرف را مشخص می کند. رعایت این دستورالعمل ها مانع از بروز وابستگی یا آسیب های احتمالی به ریه می شود.